Biografia

Adam Bielański – współtwórca krakowskiej szkoły katalizy, inicjator badań w dziedzinie katalizy heterogenicznej na Uniwersytecie Jagiellońskim, autor znakomitych podręczników z chemii nieorganicznej i monografii dotyczących fizykochemii katalizatorów. Urodzony dnia 14 grudnia 1912 roku w Krakowie. Pochodził z rodziny bardzo zasłużonej dla nauki polskiej. Jego brat Władysław (1911-1982), był profesorem Wyższej Szkoły Rolniczej, potem Akademii Rolniczej w Krakowie i członkiem Polskiej Akademii Nauki i twórcą krakowskiej szkoły biologii rozrodu zwierząt gospodarskich, dyrektorem Instytutu Stosowanej Fizjologii Zwierząt. Siostra- Zofia Bielańska- Osuchowska, profesor biologii na SGGW i członek PAN, prowadziła badania nad rozwojem prenatalnym zwierząt gospodarskich.

Po ukończeniu IV Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Krakowie rozpoczął w 1931 roku studia chemiczne na Wydziale Filozoficznym UJ. Dyplom magistra filozofii w zakresie chemii uzyskał   w roku 1936 i w Katedrze Chemii Fizycznej Wydziału Górniczego Akademii Górniczej. Pracę doktorską pt. „Elektrolityczna metoda oznaczania wtrąceń krzemianowych w stali" wykonał pod kierunkiem prof. A. Skąpskiego. Obrona pracy doktorskiej odbyła się w roku 1944 w ramach działalności Tajnego Uniwersytetu, zaś promocja doktorska w kwietniu 1945 roku. W okresie wojennym A. Bielański pracował w Miejskiej Pracowni Chemicznejw Krakowie jako chemik analityk.

W latach 1945-1950 był starszym asystentem i adiunktem w Katedrze Chemii Fizycznej AGH, kierowanej przez prof. J. Kameckiego. W roku akademickim 1948/1949 przebywał na rocznym stażu w Imperial College of Science and Technology w Londynie gdzie pod kierunkiem prof. F.C. Tomkinsa prowadził badania procesów hydratacji odwodnionych soli. Uzyskał dyplom tej uczelni.

W roku 1950 został mianowany zastępcą profesora i równocześnie kierownikiem Katedry Chemii Nieorganicznej na Wydziale Mineralnym AGH, przekształconym później w Wydział Ceramiczny AGH. W latach 1952-1956 sprawował funkcję Prorektora AGH ds. Nauczania. W 1955 roku uzyskał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w 1962 profesora zwyczajnego. W latach 1955-1962 był dodatkowo zatrudniony w Instytucie Chemii Fizycznej PAN.

W 1964 roku prof. Bielański powrócił na łono Alma Mater by objąć zwolnione przez prof. Wiktora Jakóba stanowisko Katedry Chemii Nieorganicznej UJ. W katedrze tej zorganizował zespół badawczy zajmujący się problematyką katalizy i fizykochemii ciała stałego i kierował tym zespołem aż do przejścia na emeryturę w 1983 roku.

W bogatej działalności naukowej prof. Bielańskiego można wyróżnić trzy główne kierunki:

1)badanie procesów elektronowych zachodzących na powierzchni tlenków półprzewodzących podczas przebiegu reakcji katalitycznych o raz procesów chemisorpcji. Były to jedne z pierwszych w literaturze światowej prób zastosowania elektronowej teorii chemisorpcji i katalizy do półprzewodników.
2)studia nad fizykochemią mieszanych katalizatorów tlenkowych, które doprowadziły do wykrycia nieznanych wcześniej procesów, rzucających nowe światło na formowanie się aktywnej masy katalitycznej.
3)badania nad zachowaniem się cząstek reagentów zaadsorbowanych na powierzchni katalizatorów zeolitowych i tlenkowych. Badani te pozwoliły na zaproponowanie mechanizmu przemian węglowodorów na katalizatorach zeolitowych oraz modeli chemisorpcji tlenu na tlenkach metali przejściowych i ich stałych roztworach.

Profesor wykładał chemię nieorganiczną i fizyczną dla studentów Akademii Górniczo- Hutniczej, po przejściu zaś na Uniwersytet Jagielloński wykładał chemię ogólną i nieorganiczną. Prowadził również wykład monograficzny dla magistrantów pt. „Kataliza i Fizykochemia Ciałą Stałego" oraz doktorantów pt. „Adsorpcja".

Prof. Bielański był organizatorem lub współorganizatorem licznych konferencji naukowych krajowych i międzynarodowych jakie odbyły się w Krakowie. W latach 60. był także współinicjatorem kolokwiów katalitycznych polsko-czeskich oraz polsko-francuskich. Odbywały się one cyklicznie, przez prawie 20 lat i gromadziły przedstawicieli najlepszych ośrodków katalitycznych Polski, Czechosłowacji i Francji. W latach 70., prof. Bielański był inicjatorem kolokwiów Kraków-Jena do tej pory grupujących specjalistów w dziedzinie chemii powierzchnii i katalizy z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Friedrich-Schiller-Universität Jena.

W 1965 roku został członkiem- korespondentem Polskiej Akademii Nauk. W latach 1966-1968 pełnił funkcje Prorektora UJ ds. Nauki, a w latach 1968-1972 funkcję dyrektora Instytutu Chemii UJ.

W 1973 roku prof. Bielański zostaje członkiem rzeczywistym PAN . W latach 1966-1977 był przewodniczącym Komitetu Badań Chemicznych PAN, a wlatach 1977-1989 członkiem Prezydium PAN. Pełnił również funkcję przewodniczącego Oddziału Krakowskiego PAN w latach 1990-1995 oraz wiceprezesa PAN.

Prof. Bielański działał również bardzo aktywnie w Polskim Towarzystwie Chemicznym.

W latach 1960-1962 był wiceprezesem PTCh, a od roku 1962 do 1964 członkiem Zarządu Głównego  PTCh. Był czynnie zaangażowany w koordynację działalności towarzystw naukowych w Polsce i pełnił funkcję przewodniczącego Rady Towarzystw Naukowych (1990-1995) , pierwotnie związana była ona z Prezydium PAN, potem zaczęła działać samodzielnie.

W latach ubiegłych prof. Bielański jest członkiem rad naukowych wielu instytutów badawczych m.in. Instytutu Chemii Fizycznej PAN i Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN.

W uznaniu osiągnięć naukowych i dydaktycznych oraz zasług dla nauki polskiej i światowej prof. Bielański otrzymał wiele odznaczeń państwowych i międzynarodowych takich jak: Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski i Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej, tytuł Zasłużonego Nauczyciela PRL, Medal J. Śniadeckiego, Medal J. Harabaszewskiego, Medal im. Marii Skłodowskiej-Curie, Złota Odznaka Polskiego Towarzystwa Chemicznego, Medal Uniwersytetu w Liége, Medal Bułgarskiej Akademii Nauk, Medal Merentibus(przyznawany za wybitne zasługi dla UJ), Srebrny Medal 600-lecia Odnowienia UJ, Brązowy Medal Cracovie Merenti, Medal 50-lecia PAN.

Za zasługi dla Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie otrzymał w roku 1983 tytuł doktora honoris causa, w roku 2001 zaś otrzymał w roku tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego,

Po przejściu na emeryturę  na Uniwersytecie Jagiellońskim (1983 r.) prof. Bielański nadal pracuje w Instytucie Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN.

W 1989 roku prof. Bielański włączył się w prace mające na celu reaktywację działalności Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. W 1990 powierzono mu funkcję wiceprezesa PAU, którą pełnił do roku 1994. W 1990 roku został czynnym członkiem PAU.

W latach 1988-1990 pełnił funkcję opiekuna Naukowego Koła Chemików Uniwersytetu Jagiellońskiego. W uznaniu zasług prof. Bielańskiego, 4 listopada 1994 roku studenci nadali mu tytuł Honorowego Członka Naukowego Koła Chemików UJ.

Zmarł 4 września 2016 roku.

źródło: Karty z dziejów Naukowego Koła Chemików UJ

Wspomnienia studentów i absolwentów. Złota Księga Wydziału Chemii UJ t. 2

 

red. Elżbieta Szczepaniec-Cięciak, red. Krystyna Łopata

 

Wyd. Uni. Jagiellońskiego Kraków, 2008